Poniżej przedstawiamy Wam pełen tekst autorstwa członka Komendy Ruchu hm Grzegorza Skoniecznego oraz członka Rady Naczelnej hm Andrzeja Sawuła, opublikowanego w sierpniowym wydaniu miesięcznika instruktorów “Czuwaj” w 2025 roku. Tekst dostępny jest także tutaj: Jaki jest stan harcerstwa męskiego?
Niezależnie od formalnego i faktycznego równouprawnienia rozwój dziewcząt i chłopców w dzieciństwie i okresie młodzieńczym przebiega odmiennie. Różni się on tempem, zwłaszcza w rozbiciu na poszczególne sfery rozwoju, co w zestawieniu z wpływem wrodzonych predyspozycji i oczekiwań społecznych prowadzi do różnych potrzeb wychowawczych obu płci na danym etapie.
Stan harcerstwa męskiego
Chłopcy i mężczyźni stanowią obecnie 39,4% członków ZHP, zaś dziewczęta i kobiety – 60,6%. W przedziale 6–25 lat proporcje te są niemal stałe dla poszczególnych roczników i średnio wynoszą 61,1:38,9. Dla osób starszych rocznikowo nieco bardziej fluktuują, średnio układając się 56,4:43,6 (dane na styczeń 2025 r.).
Na wykresie przedstawiamy procent chłopców i mężczyzn w stosunku do ogólnej liczebności członków ZHP w danym wieku. W ostatnich latach zauważalny jest spadek liczby mężczyzn pełniących funkcję drużynowych. Obecnie na jednego drużynowego przypada średnio 2,5 druhny drużynowej. W populacji ogólnej proporcja ta wynosi 1:1,5. Widać więc, że chłopcy zostają drużynowymi rzadziej, niż wynikałoby to ze statystyki wiekowej grupy potencjalnych kandydatów. Przyczyny tego stanu nie są jasne, analizujemy obecnie dane z Tipi pod kątem korelacji z innymi czynnikami.
(Warto zwrócić uwagę, że dane z Tipi malują nieco mniej pesymistyczny obraz dysproporcji płci na funkcji drużynowej/drużynowego niż dane z Badania Drużynowego za 2023 r.).
Jako że jednym z fundamentów metody harcerskiej jest przykład własny instruktora, wskazana dysproporcja stwarza oczywiste zagrożenie co do możliwości zapewnienia chłopcom odpowiednich wzorców osobowych, które są szczególnie ważne w wieku dorastania. Co gorsza – przy braku przeciwdziałania będzie się ona z czasem pogłębiać, należy się tu spodziewać dodatniego sprzężenia zwrotnego.
Nasze chłopaki
Tabelka na poprzedniej stronie przedstawia liczby drużynowych obojga płci w poszczególnych chorągwiach w rozbiciu na płeć. Widać, że w większości chorągwi proporcje są zbliżone, zaś wyraźniejsze odchylenia od średniej następują raczej w stronę mniejszego procenta drużynowych – mężczyzn niż większego.
Ciekawie wygląda też procentowy udział drużynowych – mężczyzn w drużynach poszczególnych poziomów metodycznych (wg danych z Badania Drużynowego 2023). Widać, że wśród drużynowych zuchowych 1 mężczyzna przypada na każde 7 kobiet. Wśród drużynowych harcerskich proporcja ta wynosi 1:2,4. Udział mężczyzn rośnie z wiekiem wychowanków i dla drużyn wędrowniczych zrównuje się z udziałem kobiet, drużyn tych jest jednak niewiele i w efekcie sumarycznie zdecydowaną większość wychowania w gromadach i drużynach prowadzą drużynowe.
Możliwe przyczyny liczebnej nierównowagi płci w ZHP
Poniżej przedstawiamy możliwe przyczyny występowania i pogłębiania się dysproporcji płci wśród członków ZHP. Jest to dorobek działań RPM „Mężni”, dotychczasowych nieformalnych dyskusji zespołów i członków Rady Naczelnej oraz różnych kadrowych dyskusji internetowych.
Oferta programowa ZHP
- Charakter programu: pomieszczenia – Dzisiejsze harcerstwo często postrzegane jest jako aktywność bardziej odpowiednia dla dziewcząt, zwłaszcza w kontekście zajęć artystycznych, organizacyjnych czy opiekuńczych. Skrajnym przypadkiem jest tzw. świetlicowe harcerstwo, obserwowane już od poziomu gromad zuchowych, które ma zbiórki głównie w pomieszczeniach.
- Charakter programu: umowność – Nawet gdy harcerski program jest realizowany na powietrzu, często ma on charakter umowny. Klasycznym przykładem są „biegi z technik”, polegające na wędrówce w terenie, ale realizujące treści merytoryczne w formie rozmów na punktach albo rozwiązywania zadań z kartek wiszących na drzewach.
- Charakter programu: nadmierne skupienie na bezpieczeństwie – Integralnym aspektem harcerskiego programu jest zawsze zarządzanie ryzykiem. […] Skrajną konsekwencją jest unikanie stawiania harcerzom ambitniejszych wyzwań, co zniechęca szczególnie chłopców.
- Brak specjalizacji programu pod kątem płci – Wiele drużyn koedukacyjnych nie oferuje wystarczająco zróżnicowanych programów, dopasowanych osobno do potrzeb chłopców i dziewcząt.
- Brak drużyn specjalnościowych – Większość specjalności jest bardziej atrakcyjnych dla chłopców, a obecnie drużyn specjalnościowych jest mało.
- Brak męskich wzorców – Mała liczba mężczyzn wśród funkcyjnych zmniejsza motywację chłopców do dołączania i dalszego rozwoju w ZHP.
Zmiany w społeczeństwie
- Alternatywne formy spędzania czasu – Chłopcy częściej niż dziewczęta wybierają inne formy aktywności, np. gry komputerowe, sporty drużynowe, grupy survivalowe.
- Presja rówieśnicza – W niektórych środowiskach harcerstwo bywa postrzegane jako „niemodne” lub wręcz wyśmiewane.
- Niska świadomość korzyści – Chłopcy często nie dostrzegają wartości harcerstwa w rozwoju osobistym i zawodowym.
Kadra ZHP
- Dominacja kobiet w kadrze – Wysoki odsetek kobiet wśród instruktorów może tworzyć środowisko mniej atrakcyjne dla chłopców, zwłaszcza w wieku dorastania, kiedy poszukują męskich autorytetów.
hm. Andrzej Sawuła
hm. Grzegorz Skonieczny
Członkowie Rady Naczelnej